Een filmbeeld: bevroren wasgoed,
dode landschappen van afwezigheid,
die men niet anders tot leven wekken kan
dan in een somber hiervoormaals.
Nu ontdooien vormen tot reeksen
van eigen makelij in zachter licht gezien.
De stofjas van de glazenmaker draagt
spiegels van een andere tijd.
Vergeten wasdagen, vergeten vrouwen,
schurend ritme op het wasbord
aan de achterzijde van lange, hoge straten.
Wind waait, mist trekt op, het dooit,
stedelijke weemoed beweegt
naar allen die hier waren.
Marinus
Het strand lag onder donkere lucht
alsof het schimmen zocht
in de wind die landwaarts woei
over duinen en dorpen.
Kustelingen hebben hun erven gediend,
muziek aan wind en golven gegeven,
het duin zag de masten en het gras
dat stuivend zand bedwong.
Roodbruine heide van de herfst,
als een gewaad voor jong verleden,
werd over de seizoenen geplooid.
En onder hoge wolken verschenen
zwaar gestreken tinten van de zee
aanrollend in de branding.
Marinus
Fan Chengda (1126-1193) voltooide in 1186 zijn cyclus De vier seizoenen in veld en tuin, zestig korte gedichten over zijn seizoenobservaties, die hij schreef als Shihu jushi, de Teruggetrokken Heer van Rotsenmeer. Ze werden in de vertaling van Jan De Meyer in het Nederlands gepubliceerd in 2008 in het nu verdwenen tijdschrift Het trage vuur (42, juli 2008). Een voorbeeld uit Winterdagen.
54
Bootje varend
kijk ik ontspannen naar
de besneeuwde heuvels in de zon,
de wind is gaan liggen,
bizarre kilte,
‘s avonds vriest het harder.
Ik zit en luister:
een enkele vaarboom
die parels en jade versplintert,
Ik had nog niet door
dat het meeroppervlak
al ijs was geworden!
In een begeleidend artikel wijst de vertaler ons op het element verrassing dat ontstaat als kleine, maar bijzondere observaties zich verbinden met het alledaagse.
Marinus
Deze boom bewaart op zijn stammen
klimmende kinderen die mettertijd
als stille wandelaars weerkeerden
naar de dagen van hun nu verdwenen school.
IJsvogeltjes waren het
wonend aan de dorpsbeek
zonder weet van later
en woorden van voorbij.
In herfstlicht ziet hij ze terug
in dit hoog oprijzend hout
waar voorjaarswind toen zweefde.
Hij hoort hun scherpe roepen, terwijl
ze behendig gingen van tak tot tak.
Nog altijd hun metgezel.
Marinus
Zo’n stad als Parijs
draagt mijn dagen over
aan de ruimte van gelouterd leven
oude en nieuwe muziek
de rive gauche en St. Lazare altijd jong
om zijn kunstenaars en filosofen
hun sporen metterwoon bewaard
altijd op weg naar hun taal
La Gioconda een eeuwige liefde
de Seine een stroom van stil bewogen
omfloerste stemmen over Parijs.
Marinus
We blijven nog bij Slauerhoff (zie het vorige gedicht). Zijn verlangen werd gedragen in fernweh, die hem o.a voerde naar Zuid-Amerika. Maar voor de kust van Brazilië passeerde het schip waarop hij scheepsarts was nog het eilandje Fernando de Noronha, dat de bijnaam ‘de vinger Gods’ draagt. Het herinnerde hem door de vorm aan het geestesklimaat van Nederland dat hij verlaten had. Een verstikkend geloof en zondebesef zag hij er metaforisch weer voor zich.
Fernando de Noronha
De vinger Gods – een steile plompe rots
Staat op ‘t genaadloos strak azuur gericht.
De ballingen op deze bruine schots
Zijn ook gevangenen van zee en licht.
Ontsnappingspogingen mislukken steeds,
Het vasteland is duizend mijlen ver;
Wel zijn drie hunner, vroeger, zeilend er
Geland, maar als verdorste lijken reeds.
Nooit heb ik in de neevlen van het Noorden –
Die winters dempen weiden, sloten dicht,
Waarin wanhopige boeren zich vermoorden,
Door Godsdienst en Geweten streng gericht –
Bevroed dat er een land van zonneschijn,
Waar ook de dorste rots bloei moet ontvangen,
Zo godvergeten desolaat kon zijn
Dat het naar ‘t land der wolken doet verlangen.
Een eiland, wel voor eeuwig vastgelopen
In den staalblauwen harden hemelkring,
Een ballingschap die niets meer heeft te hopen
Van een aardbeving of omwenteling.
Lees ook onderaan de pagina Meesters het gedicht Grafbeeld van Nôfrit.
Pas zag ik in het Van Abbemuseum (Eindhoven) de expositie die aan Piero Gilardi (Turijn 1942) is gewijd. Bij een van zijn natuurtapijten, een rivierbedding van gekleurde stenen, zag ik op film een danseres die gehuld in een weefsel van soortgelijke stenen haar dans uitvoerde.
Het hierna volgende gedicht dat Slauerhoff (1898-1936) maakte voor danseres Darja Collin – met wie hij korte tijd getrouwd was – hechtte zich voor mij aan de dans bij het werk van Gilardi.
Kon ik eenmaal toch jouw dans weergeven
in een van het woord bevrijd gedicht,
Eenmaal even vrij en lenig zweven
Als jij in de lucht en in het licht
Met je lichaam doet, dat toch niet even
Los van de aarde is als wat ik dicht,
Zich met moeite van de grond opricht,
Zwaarder dan mijn geest, en toch kan zweven.
Jij kunt met een wending, een gebaar
Woede, weemoed en geluk weergeven,
Waar ik honderd woorden over doe.
Denken is het lichtst, toch wordt het zwaar,
En de dans kan ‘t lieve lichaam geven
Ziel en zaligheid, en nimmermoe.
Het dorp zag hem voorbijgaan
een eeuweling in herinnering
langs de dijk, zicht over de rivier
een landschap dat hem insloot.
De stad wenkte hem om haar
al kende hij haar niet
op de pleinen van samenkomst,
onder de bomen van het park.
Zijn leven werd verlegd
naar ambtelijke oorden
gaande in de straten
niet langer in het dorp gezien.
Marinus
In het oude gebouw
dat woorden alweegs reizen liet,
daalde men toch vooral
van de heren boven
naar het sombere archief
in het souterrain
waar men schreef en sprak
op naar het licht.
Paternoster, men verwacht een beter dossier,
doorgang naar meer dan dagelijks brood
voor wie zijn stappen maken kan;
behoed de dromer voor een voetenvenster
dat zijn ogen jarenlang omranden zal,
voordat hij huiswaarts gezonden wordt.
Marinus
*lift waarbij verschillende kooien voortdurend langs een kabel
zonder eind voortbewogen worden
De voordeur werd hersteld
ook schade aan de achterzijde van het huis
beneden in een stadsstraat van tweehoog,
lange huizenwanden reeksen ramen
anno 1900 gebouwd.
Licht geschonden door de oorlog
maar toch een nieuwe tijd
voor wie hier gingen wonen,
een huis dat zich verbonden toonde
met wie zij waren en nog zouden zijn.
Een lange donkere gang langs kamers
voor dag en nacht, in de winter gestookt
met een Etna die liefst brandde op antraciet
voorraadschuur achterin het schuttingtuintje
kolenfornuis in de keuken zuinig gebruikt
de uitbouwkamers lang leeg, een speelruimte
’s zomers te warm, ’s winters te koud.
Dit leven verdween naar grillig verlangen,
slopers hebben hun werk gedaan,
dat men verdragen leert in woorden
met schaduwen die niet voorbij mogen gaan
Marinus
Lees ook: Het Haagse Bezuidenhout; Het Haagse Bos, zondagmorgen; Feestrit; Pax intrantibus
Marinus te Velde 