Marinus te Velde

Op sommige plaatsen in Europa vinden we een rots die met een burcht bekroond wordt. Net over de grens bij Enschede bijvoorbeeld ligt bij Bad Bentheim zo’n fraai kasteel. Jacob van Ruisdael schilderde het enkele malen na zijn reis in 1650 naar dit gebied. Het Haagse Mauritshuis heeft zo’n schilderij in 2009 verworven. In onze tijd schreef Willem Brakman (1922-2008) de novelle De reis van de douanier naar Bentheim (1983), waarin het kasteel een belangrijk verbeeldingselement is. Met name de daarin aanwezige oubliette, waarin gevangenen in vroeger eeuwen “vergeten” aan hun lot werden overgelaten, is voor verschillende verhaalpersonages van Brakman een dreigende ruimte.

Zo zijn we op deze poosplaats bij Bentheim in de loop van de geschiedenis steeds opnieuw in fraaie illusies gevangen geraakt. Maar de ridder zag zijn gedroomde kasteel op de rots werkelijkheid worden. De schilder wist op zijn doek het landschap, de lucht, de wandelaars en de burcht in een prachtige eenheid te vangen. De schrijver verbond Bentheim met het lot van zijn verhaalfiguren, en de dichter – die deze illusiereeks voortzette – raakte tenslotte in de ban van de oubliette, eens een helse plaats, nu een steen bij de illusie dat schoonheid slechts het goede insluit, een menetekel voor wie de vesting rondgaat.

Deze woorden gebruikte  Leo Vroman (1915 – 2014) kort na de oorlog als titel voor een van zijn bekendste gedichten. Hij richtte zich daarin rechtstreeks tot zijn lezers: wat kan ik doen?/ Ik kan u niet bereiken.// O, als ik troosten kon, dan kon ik wenen. Toch wilde hij gedreven door liefde schrijven, waarbij hij hoopte dat zijn woorden wakker gelezen we rden als een lang verwachte brief. De poëzie van Vroman verlangt volgens zijn lezers betekenissen te vinden, die het mogelijk maken zich te onttrekken aan de leegte.

Vanaf mijn blog kijk ik hier naar de ster van Vroman en weet dat ik de lezer wil zijn van zulke poëzie. Als ikzelf de pen probeer vanuit mijn eigen inspiratiebronnen, hoop ik beelden te vinden die hun zin laten benaderen in wat ik tenslotte lees. De eenheid van vorm en inhoud die dan ontstaan kan zijn, wijst de weg.

Ik maak graag gebruik van variaties op de sonnetvorm, die vooral door zijn wending gedragen wordt. In Debussy bijvoorbeeld reik ik naar “het verzuimde leven” in een droombeeld, dat de werkelijke ervaring van verzuim doorbreekt. Bij de wending moduleert het sonnet naar mineur.

Maar als de pianiste Debussy speelt, komt alles weer samen….